رهروان ولایت ـ فرهنگ امانت داری در آموزههای اسلامی
یکی از زیباترین آموزههای فرهنگ اسلامی توجه به امانت داری و حفظ اموال و دارایی‌های دیگران است که در اختیار افراد قرار داده شده است. خداوند متعال در قرآن مجید مىفرماید:«انَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ انْ تُؤَدُّوالْاماناتِ الى اهْلِه؛[نساء/58] همانا خداوند به شما فرمان میدهد که امانتها را به اهل آن بدهید».
امام صادق (علیه السلام) فرمود:«انَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً الَّا بِصِدْقِ الحدیثِ وَاداءِ الْامانَةِ الَى الْبِرِّ وَالْفاجِر؛[1]خداوند هیچ پیامبرى را بر نیانگیخته، جز براستگویى و اداى امانت به نیکوکار و بدکار»
امام باقر(علیه السلام) فرمود:« ثَلاثٌ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّ وجَلَّ لِاحَدٍ فیهِنَّ رُخْصَةً: اداءُ الْامانَةِ الَى الْبِرِّ وَالْفاجِرِ ... ؛[2]خداوند اجازه ترک سه چیز را به هیچ کس نداده: یکى رد امانت (به صاحبش) مىباشد چه نیکوکار باشد چه بدکار ...».
امیرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: سوگند مى خورم که لحظهاى قبل از وفات پیامبر (صلی الله علیه واله و سلم) سه بار از او شنیدم که فرمود:
«یا ابَاالْحَسَنِ ادِّ الْامانَةَ الَى الْبَرِّوَالْفاجِرِ فیما قَلَّ وَجَلَّ حَتَّى فِى الْخَیْطِ وَالْمَخیطِ؛[3] اى على! امانت را به نیکوکار و بدکار پس بده، کم باشد یا زیاد، حتّى نخ و سوزن».
همچنین آن حضرت در یکى از وصیتهایش فرمود:«ادُّوا الْاماناتِ وَلَوْ الى قَتَلَةِ الْانْبِیاءِ؛[4] امانتها را رد کنید، گر چه به قاتلان پیامبران باشد».
انواع امانت:
در فـرهـنـگ اسـلام امـانـت به دو چیز اطلاق می شود: الف) امانت الهی ب) سپردن مال نزد دیگران.
الف) امانت الهی:
خداوند متعال در سوره مبارکه احزاب آیه 72 می فرماید:
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولاً؛[احزاب/72]ما امانت [الهى و بار تکلیف] را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کردیم، پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند، و [لى] انسان آن را برداشت راستى او ستمگرى نادان بود.»
علمای علوم قرآن و تفسیر درخصوص این آیه شریف نظرات فراوانی ابراز داشته‌اند و مقصود از امانت را در آیه مصادیق متعددی بیان کرده‌اند. به گفته محققین تفسیر نمونه می‌توان گفت امانت الهى همان«تعهد و قبول مسئولیت» است.
بنابراین آنها که امانت را صفت اختیار و آزادى اراده دانستند به گوشهاى از این امانت بزرگ اشاره کرده‌اند، همانگونه آنها که آن را تفسیر به« عقل» یا« اعضاء پیکر» « فرائض و واجبات» و یا« تکالیف به طور کلى» تفسیر نمودهاند هر کدام دست به سوى شاخهاى از این درخت بزرگ پربار دراز کرده، و میوهاى چیدهاند.[5]
ب) مال سپرده شده:
مـنـظـور از مال سپرده شده، اموال و دارایی ها و احیانا اشیایی اسـت کـه بـه انسان امانت داده می شوند و او باید از این امانت هـا به نحو احسن نگه داری کند. به چند نمونه از انواع امانت از نوع مال سپرده شده اشاره می شود. 1-نـامـه هـا و پـیـغـام ها. 2-اجناس و کالاها 3- بیت المال مردم 4-حیوانات 5-زمـیـن
فوائد و آثار امانت داری در زندگی
امانت داری آثار و فـوایـد فردی و اجتماعی بی شماری دارد که به چند مورد از آن ها اشاره می‌شود:
1. خـشـنودی خداوند:
اینکه خداوند متعال در آیات روح بخش قرآن اولیای خود را در دنیا و آخرت با این ویژگی معرفی می نماید گویایی رضایت خداوند از این صفت اخلاقی و مراعات کنندگان آن است کما اینکه خداوند متعال می فرماید:«وَ الَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ وَ الَّذینَ هُمْ بِشَهاداتِهِمْ قائِمُونَ وَ الَّذینَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ یُحافِظُونَ أُولئِکَ فی جَنَّاتٍ مُکْرَمُونَ؛[معارج/35-32] و کسانى که امانتها و پیمان خود را مراعات مىکنندو آنان که بر شهادتهاى خود ایستادهاند.و کسانى که بر نمازشان مداومت مىورزند. آنها هستند که در باغهایى [از بهشت]، گرامى خواهند بود.»
در روایتی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:«إذا أحَبَّ اللّه ُ عَبدا حَبَّبَ إلَیهِ الأمانَةَ؛[6] امام على علیه السلام : هرگاه خداوند بنده اى را دوست بدارد، امانت دارى را در نظرش محبوب گرداند.»
2. جلب اعتماد و اطمینان مردم:
یکی از ویژگی های مشهور رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم): خصوصت امانت داری ایشان بود به طوری که مشرکین مکه به واسطه این خصوصیت اخلاقی به ایشان اعتماد می کردد و در سفرهای که داشتند اموال خود را نزد ایشان به امنت می گذاشتن علاوه براین به طور تجربی و عقلانی نیز نوعاً مردم کسانی که به امانت داری شهرت دارند دوست می‌دارند و به آنها اعتماد می‌نمایند.
در روایتی نقل شده است امام صادق علیه السلام به عبدالرحمن بن سیابه فرمود: آیا به تو سفارشی ارزنده داشته باشم؟ او گفت: آری یابن رسول اللَّه صلی الله علیه وآله! امام فرمود: «عَلَیک بِصِدْقِ الْحَدیثِ وَ اَداءِ الاَْمانَةِ تَشْرِک النَّاسَ فی اَمْوالِهِمْ هکذا؛[7] بر تو باد راستگویی و اداء امانت که در این صورت شریک مال مردم خواهی بود. [پس امام دو انگشت خود را به هم چسبانیده و فرمود] مثل این.»
3. وسعت روزی
ازامام على (علیه السلام) در این خصوص نقل شده است که می فرماید:«لامانَةُ تَجُرُّ الرِّزقَ، و َالخیانَةُ تَجُرُّ الفَقرَ؛[8]امانتدارى روزى مى آورد و خیانت در امانت فقر.»
4. امنیت و آسایش اجتماعی
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله در مورد این ره آورد اجتماعی امانت داری در جامعه می‌فرماید: «لا تَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما لَمْ یتَخاوَنُوا وَاَدُّوا الاَمانَةَ؛[9] پیوسته امت من در خوشی و راحتی خواهند بود، مادامی که به همدیگر خیانت نورزند و امانتها را ادا کنند.»
